آشنایی با اصفهان

اصفهان شناسی
کشور ايران و جهان درگذر از هزاره اول به هزاره دوم هجري قمري تحولات شگفت آوري را از سرگذرانده و تجربه کرد ه و همه سده هاي بعد از آن را تا امروز که درآنيم متاثر خود ساخته است. در چنين دوراني فعاليت ها و روابط فرهنگي با گستردگي و گوناگوني بي سابقه اي در حال شکل گيري بود، چنانکه تمامي ابعاد زندگي بشري همچون هنر، تفکر، صنعت و جامعه را دگرگون مي کرد. در چنين شرايطي "اصفهان" به عنوان پايتخت صفويان انتخاب شد و در پيوندي زماني مجموعه دستاوردهاي سده هاي گذشته را به شکل تکامل يافته اي به منصه ظهور گذارد. همراه با اين پيوند در زماني براي بهره وري از تجربيات گذشته، ايران به عنوان يکي از مهمترين مراکز جهان اسلام به رفاقت و رقابت درون فرهنگي با حوزه هاي ديگر فرهنگي در جغرافياي اسلامي همچون شبه قاره، آسياي صغير و آسياي ميانه پرداخت. اين تبادلات درون فرهنگي تاثير و تاثرات سازنده بسياري را در اين حوزه ها موجب گرديد، اما با تحول و توسعه وسايل نقليه به ويژه دريايي و راه هاي زميني، روابط ايرانيان به درون فرهنگي محدود نشد، بلکه به بينا فرهنگي ميان ايران و کشورهاي اروپايي و کشورهاي شرق دور نيز منجر گرديد که به نوبه خود دستاوردهاي سازنده و گاه مخربي را به همراه داشت. اين روابط در زماني، درون فرهنگي و بينا فرهنگي موجب تحولاتي اساسي در انديشه، هنر، ادبيات، جامعه، اقتصاد و سياست اين دوره شد چنانکه فصل نويني را در تاريخ کشور ايران ورق زد. اين فصل نوين چالش ها يا پيوستگي هاي عناصر گذشته و تازه و نيز، بيروني و دروني را به همراه داشت چنانکه موجب ظهور سبک ها و مکاتب نو از جمله مکتب اصفهان گرديد. اين تحولات آنچنان وسيع و گسترده مي باشد که هيچ هنري و تفکري از آن بي بهره و بي تاثير نبوده است. در واقع، شناخت دقيق اين دوره، شناخت علل بسياري از جريانات فکري، اجتماعي، سياسي و هنري ايران دوره جديد است. از جمله شاخه هاي گوناگون هنري، ادبي و فلسفي مکتب اصفهان مي توان به نگارگري، خوش نويسي، موسيقي، هنرهاي نمايشي، هنرهاي صناعي، معماري و شهرسازي، ادبيات و حکمي - هنري اشاره کرد.

خوش نويسي:

خوش نويسي يکي از هنرهاي ريشه اي و کهن ايران است که به لحاظ حضور هميشگي در عرصه تاريخ و تداوم و پيوند با ساير هنرهاي ملي در فرهنگ اين سرزمين نقش داشته و در طول قرن هاي متمادي و در جغرافياي سياسي و فرهنگي و به دست تواناي نوابغ بزرگ آن، سير رشد و تعالي را پيموده و شهر تاريخي و هنري اصفهان يکي از مهم ترين حوزه هاي ابداع و قوام و دوام اين هنر بوده است.

هنرهاي صناعي:

پايگاه رفيع هنرهاي صناعي در ايران داراي سابقه اي زياد و درخشان در بسياري از هنرهاي بومي و سنتي از جمله فرش بافي، فلزکاري، هنرهاي مرتبط با چوب، نساجي سنتي، سراميک و کاشي سازي، سفال گري، شيشه گري و برخي از ديگر صنايع دستي کشورمان است. در اين زمينه اگرچه پيش از دوران صفويه نيز اصفهان در برخي از اين گونه هنرها داراي سابقه و حتي بعضا پيشگام و آغازگر بوده است، اما آنچه بررسي ها مسلم کرده از عهد صفويه و به ويژه زمان انتخاب اصفهان به عنوان پايتخت، درخشش و شکوفايي رشته هاي متعددي از صنايع دستي آغاز شده است.

هنرهاي نمايشي:

در زمينه هنر نمايش انواع نمايش هاي تعزيه يا مصيبت خواني، معرکه گيري، قصه خواني يا نقالي و لعبت بازي به علاوه اشکال گوناگوني که از کنار هر يک از اين نمايش ها به وجود آمده است، در زمان صفويه بر فضاي هنر ايران بال گسترد و دامن گشود و در اين ميان، مولانا کمال الدين حسين واعظ کاشفي دردانه نظريه پردازي در تاريخ نمايش ايران، در دو کتاب "فتوت نامه سلطاني" و "روضه الشهدا" به توصيف آداب و قواعد انواع نمايش پرداخته که روح و جسم، دو عنصر تفکيک ناپذيري که نزد بسياري از نظريه پردازان تئاتر غرب از هم جدا مانده اند، هنرهاي نمايشي ايران را يکجا باز مي شناساند. پيوند دوباره اين دو عنصر در هنر نمايش امروز همراه با پيشرفت چشمگير عصر جديد بر بستر پايه هاي محکم از پيش نهاده شده، شايد نياز روح و جسم جدا افتاده در جهان امروز را دست کم در لحظه برخورد با هنر برآورد.

موسيقي:

در اين حوزه نيز موسيقيدانان و موسيقي شناسان برجسته اي در اصفهان پا به عرصه وجود گذاشته اند و در تثبيت مکتب موسيقيايي دوره صفويه نقش مهمي ايفا کرده اند. آنان به نوعي سنت موسيقيايي دوره تيموري را که توسط نظريه پردازاني چون عبدالقادر مراغه اي تدوين و اشاعه يافته بود، تکميل کردند. آثار تاليف شده در اين حوزه، مويد آن مي باشد که ارتباط نزديکي بين دربار صفوي و دربار عثماني وجود داشته است. مباني مکتب موسيقي اصفهان چه از لحاظ نظري و چه از نظر عملي، در آثار موسيقي اين دوره به خوبي تثبيت شده است و با بررسي و تحليل اين آثار، مي توان چهره جامعي از فرهنگ موسيقيايي اصفهان قرن يازدهم و اوايل قرن دوازدهم ترسيم کرد.

معماري و شهرسازي:

بدون ترديد و بي اغراق نمود عيني خواست هاي آرمان گرايانه مردم ما در سده هاي 11 و 12 به ويژه در کانون فرهنگي تاريخي اصفهان از راه هنر معماري و شهرسازي آن جاي تامل بسيار دارد. اين همه، وامدار بزرگاني در بستر هنر معماري و شهرسازي بود که هر چند چهره تابناکشان در آثار ممتازشان جاودانه مي درخشد، ولي شخصيت چند بعدي بي مانندشان شخصيت هايي همچون استادعلي اکبر معمار اصفهاني، استاد محمدرضا اصفهاني، استاد يوسف بنا اصفهاني، عليرضا امامي و بسياري از ستارگان درخشان هنر معماري و شهرسازي دوران که بايد آنان را شناخت تا راه و رسمشان چراغ راه نسل امروز و فردا گردد، هنوز آن طور که شايسته است، متاسفانه ناشناخته مانده اند.

فلسفه و حکمت:

يکي ديگر از عناصر مهم جنبش فرهنگي که از حدود سال 1000 هجري قمري در ايران رخ داد و تمدن ايران را به اوج شکوفايي رساند و بعدا به مکتب اصفهان مشهور گرديد، فلسفه و حکمت معنوي خاص آن است. تفکر، مبناي فرهنگ و تمدن است و شناخت عميق هيچ تمدني بدون درک عميق تفکري که اساس آن تمدن است، ممکن نيست. تمدن و فرهنگي که از آغاز هزاره دوم در ايران ظهور کرد بر پايه حکمت و فلسفه اي معنوي شکل گرفت که در نوع خود در همه تاريخ بي نظير يا کم نظير بود. حکيماني چون ميرداماد و صدرالمتالهين برجسته ترين نمايندگان حکمت معنوي اين دوره به شمار مي آيند.

ادبيات:

در اين حوزه اهميت موضوعاتي همچون نظم و نثر، شيوه هاي نقد ادبي، فرهنگ نويسي، تذکره نويسي، زيبايي شناسي و نوآوري هاي شعري و صورخيال در عصر صفوي غيرقابل چشم پوشي است.

نگارگري:

درباره هنر نگارگري به اين بسنده مي کنيم که سهم ويژه اي را در مکتب اصفهان ايفا مي کند و بازشناسي، معرفي و حفظ ارزش هاي اصيل فرهنگي - هنري ايران به ويژه نقاشي عصر صفويه در اصفهان بسيار قابل بررسي و تامل است.

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله